بازخوانی نسبت سکولاریسم و حکومت دینی

سکولاریسم) و (حکومت دینی) در طول چند دهه گذشته در کشور ما از مهم ترین مباحث فکری و فرهنگی به شمار آمده و در دفاع یا نقد آنها, مقالات و کتاب های متعددی نگاشته اند. موافقان و مخالفان معمولاً این نکته را مسلم انگاشته اند که انگاره سکولاریسم با حکومت دینی سر ناسازگاری دارد و از آن سو, برای پذیرش حاکمیت دینی باید سکولاریسم را پشت سر نهاد. با این فرض, گویا محققان چندان احساس نیاز نکرده اند که در این نکته تأمل ورزند که آیا اساساً می توان میان این دو سازه سیاسی سازشی برقرار ساخت. اخیراً فاضل ارجمند استاد مصطفی ملکیان در گفتاری این موضوع را بررسی کرده و طرحی برای هم سازی و هم نشینی این دو مقوله متناقض نما ارائه کرده است.1 ایشان نخست به دفاع از سکولاریسم پرداخته و استدلالی ارائه کرده است که در نوع خود تازگی دارد. سپس نشان داده است که براساس این استدلال, حکومت دینی در شرایط خاصی پذیرفتنی است. تلقی ایشان از حکومت دینی (حکومتی است که تصمیم گیری های جمعی در آن, همه براساس معتقداتی صورت می گیرد که در یک دین و مذهب وجود دارد; چه معتقداتی که در ناحیه هستی شناسی و مابعدالطبیعه یا در ناحیه انسان شناسی و یا در ناحیه وظیفه شناسی و اخلاق آن دین و مذهب وجود دارد). به تعبیر دیگر, مراد از حکومت دینی, حاکمیتی است که (تصمیم گیری های جمعی آن ـ در حقوق اساسی, سیاسی, اقتصادی, قضایی, جزایی, بین المللی و تعلیم و تربیت ـ براساس باورهای دینی)2 است.